Ένα μικρό οδοιπορικό στην Νότια Κυνουρία, μέχρι τον Κοσμά.
῾ΛεωΝίΔιον = η ΧώΡα, η πρωτεύουσα πόλις της ΘυΡέας (σύμφωνα με το Λεξικό μας).
Προτού φτάσουμε στο Λεωνίδιο, από Αθήνα - Ναύπλιο - Παράλιο Άστρος, τελευταία στροφή, στο κιόσκι, θα αγναντέψουμε τις παραλίες του Λάκκου και της Πλάκας και, στο βάθος, τα Πούλιθρα. Θα θαυμάσουμε μία από τις ανεπανάληπτες παραλίες που καλύπτονται με βότσαλα και άμμο από μάρμαρο, ασβεστόλιθο και... ημιπολύτιμα πετρώματα!
Τέτοιες παραλίες θα βρεί κανείς, αποκλειστικά, στην Αρκαδία και την Λακωνία!
Θα συνεχίσουμε, και σε λίγο μπαίνουμε στην ΧώΡα της ΘυΡέας, στην πρωτεύουσα της Επαρχίας Κυνουρίας, το ῾ΛεωΝίΔιον.
Από την είσοδό μας, στην ΧώΡα της ΘυΡέας, μέχρι την έξοδό μας, θα θαυμάσουμε την χαρακτηριστική αρχιτεκτονική της Εποχής της ακμής της, εντεταγμένη σε ένα βραχώδες περιβάλλον που... σου κόβει την αναπνοή.
Ο επόμενος προορισμός μας, από το Λεωνίδιο, είναι ο Κοσμάς, ο Ουρανογείτονας Κοσμάς, ο Κήπος του Διονύσου των αρχαίων, με ενδιάμεσο προορισμό το Μοναστήρι της Παναγίας των Ελλήνων (της Έλωνας)!
Ταξιδεύουμε παράλληλα με τον ξεροπόταμο, τον Δαφνώνα, στο βάθος φαραγγιών που τρομάζουν, και σε μία διαδρομή αγναντεύουμε 500 μέτρα πάνω από το κεφάλι μας το Μοναστήρι, φωλιασμένο στο κοίλο ενός θεόρατου βράχου!
Θαυμάζουμε, με δέος, τα φαράγγια και τις βραχώδεις βουνοκορφές, που ανοίγονται μπροστά μας, διαβαίνουμε την Πύλη της Μονής και κατεβαίνουμε τα σκαλιά και φτάνουμε στους Κοιτώνες-Κελιά, την Γραμματεία και τον Ναό της Παναγίας.
Μετά την Έλωνα, σε 12 χιλιόμετρα ακόμη, φτάνουμε στον Κοσμά, ένα από τα Ολυμποχώρια του Πάρνωνα!
(οΛύΜΠιοι = οι οΡεΣίΒιοι, γράφει το λεξικό μας!)
Ο Κοσμάς!
Αυτός είναι ο δικός μας Κοσμάς!
Ο Μεγαλοπρεπής Κοσμάς ο Ουρανογείτων!
Ο δικός μας Κοσμάς!
Χαρακτηριστικά του Κοσμά η δύο επιπέδων Πλατεία του με τον Ναό των Αγίων Αναργύρων, τα εφτά γιγάντια, υπεραιωνόβια Πλατάνια και τις Βρύσες της, η θέα του προς την Ανατολή, ο Καστανεώνας του κλπ, κλπ. Ατέλειωτα τα λοιπά!
ΦΩΤΟ δεξιά, η αρχαιότερη καστανιά του... Κόσμου!
Σε card postal, ΦΩΤΟ πριν το 1943!
Της Παναγίας, πρίν 65 χρόνια!
Η φωτογραφία είναι από την κινηματογραφική ταινία "Ο Δρόμος των 100 Ημερών". Αριστερά του Ναού, φαίνεται το κοινοτικό Πλυσταριό, γεμάτο ζωή κάποτε, η τσιμεντένια οροφή του οποίου, πίσω από το Ηρώον, αποτελεί συνέχεια της άνω πλατείας και ο Κήπος της Εκκλησίας με δύο κερασιές, προτού κατασκευσθή το Ηρώον. Τρία Λιοντάρια και δύο μεταλλικοί κρουνοί με τις λεκάνες τους, δεξιά και αριστερά από αυτά, στην βάση του Ιερού του Ναού, σημαδεύουν την κάτω πλατεία και προκαλούν για μία αναμνηστική φωτογραφία! Στο βάθος, ερείπιο η πυρπολημένη κατοικία του Χοντζόπουλου*. --------------------------------------- * Παναγιώτης Χοντζόπουλος (1853- ) ιατρός, Βουλευτής Κυνουρίας (1906-1910). Αναφορά στο όνομά του συναντήσαμε στα αρχεία της Βουλής των Ελλήνων αλλά και στα Πρακτικά της Κοινής Συνεδριάσεως της Οικονομικής Επιτροπής Κοσμιτών & Βρονταμιτών και των Εισφορέων δια την Κατασκευήν Αμαξιτής Οδού μεταξύ Λεωνιδίου-Κοσμά-Βρονταμά, της 3ης Νοεμβρίου 1925 στο Σικάγο των ΗΠΑ, όπου ανεγνώσθη επιστολή της Επιτροπής προς τον Ιατρόν κ. Παναγιώτην Γ. Χοντζόπουλον σχετική με την, υπό αυτής της Επιτροπής, αγοράν της εν Βρονταμά οικίας του και της υπ' εκείνου κατεχομένης Παλαιάς Μονής του Αγίου Γεωργίου, ίνα χρησιμοποιηθώσι δι' εκπαιδευτικούς και φιλανθρωπικούς σκοπούς!
Η οικία Χοντζοπούλου στον Βρονταμά πριν ολίγα χρόνια!
Αξίζει να αντιπαραβάλλουμε δύο ΦΩΤΟ (από το αρχείο μας), που στοχεύουν στην ίδια... Ανατολή, από τα "Παγκάκια".
Αγναντεύοντας το Μυρτώον Πέλαγος, από το όρος Πάρνωνας. [Κοσμάς Κυνουρίας, Νομός Αρκαδίας, 1200 m υψόμετρο]. Η πρώτη φωτογραφία έχει ληφθεί Ιούλιο και η δεύτερη τον Φεβρουάριο και με διαφορά 30 χρόνων. Στο βάθος, από αριστερά, διακρίνονται: η Αργολίδα και τα νησιά Σπέτσες, Σπετσοπούλα και η Ύδρα! Σε πρώτο πλάνο, στο μισό αριστερά, ο ΚήΠοΣ του Διονύσου, απ' όπου έλαβε το όνομά του ο ΚοΣΜάς!
Από εδώ θα ξεφυλλίσουμε και μερικές αναμνηστικές φωτογραφίες! Τις τρίδυμες, με διαφορά Εποχής και χρόνων!
Εδώ γεννηθήκαμε και εμείς!
Οι μαμμές ήταν αυτές που παραστέκονταν στις εγκυμονούσες, τις ξεγεννούσαν και φρόντιζαν τα νεογέννητα. Τολμηρές και ψύχραιμες, έπαιρναν πάνω τους την γέννα ενός παιδιού, το καμάρωναν καθώς μεγάλωνε και το προσμετρούσαν με τα δικά τους παιδιά. "Τόσα σερνικά και τόσες θυγατέρες!", με υπερηφάνεια, έλεγαν!
Οι μαμμές με την εμπειρία τους, ένα διπλό σκοινί από την κόρδα του σπιτιού, με μαξιλάρι για να στηρίζεται γονατισμένη η ετοιμόγεννη και να πάρει θέση το παιδί, ένα σάϊσμα στο δάπεδο του δωματίου με κουβέρτα, ένας τέντζερης με βραστό νερό, σεντόνια και πετσέτες, ένα ψαλίδι και ο χρόνος και η υπομονή! Η μάνα, άν ήταν από το χωριό, η πεθερά και δυό - τρείς γειτόνισσες, αδημονούσαν και... προσεύχονταν. "γερό παιδί να βγεί" πρώτα και "να κλάψει"! "Καλόγεννη νύφη και καλομάνα!" "Έκανα δώδεκα παιδιά, εν ζωή τα δέκα!" "Οχτώ αδέρφια, τα πέντε από άλλη μάνα!" Συνηθισμένες φράσεις αυτές της εποχής!
Όσοι γεννηθήκαμε τις εποχές εκείνες, ήρθαμε στον κόσμο από τα χέρια μιας τέτοιας μαμμής. Ευλογημένες αυτές, ξεγεννούσαν, απέκοβαν και έδεναν τον ομφάλιο λώρο των νεογνών, αντιμετώπιζαν την αιμορραγία, ευλογούσαν τις μητέρες και τα παιδιά και εύχονταν, στον εαυτό τους, να ζήσουν να τα καμαρώσουν, και αυτές, γαμπρούς και νυφούλες!
Η θειά Πετράκαινα η Βασιλική, ήταν η τελευταία μαμμή
της Πάνω Γειτονιάς και η θειά Κατίγκω η Αγκελέταινα της κάτω γειτονιάς.
Θα θυμηθούμε τα μαθητικά μας χρόνια!
Τα 12-φυλλα τετράδια "ΕΡΜΗΣ" με τον "Πίνακα Πολλαπλασιασμού", την προπαίδεια δηλαδή, στο πίσω εξώφυλλο! Το λυχνάρι, το φανάρι, την λάμπα του πετρελαίου, τον κοντυλοφόρο με την πένα, το καλαμάρι (μελανοδοχείο), το στυπόχαρτο και τα πολυ... μεταχειρισμένα αλλά άθικτα βιβλία με τα ανεπανάληπτα βιβλιόσημα!
Ο αριστερά κοντυλοφόρος έχει έρθει από τις ΗΠΑ το 1900(!) και είναι αγκάθι από αφρικανική έχιδνα! Ο κοντυλοφόρος, στο κέντρο, είναι φυσικός, μοναδικός και... ανεπανάληπτος! Το μελανοδοχείο είναι της "ΜΕΝΟΥΝΟΣ"!
Το λαμπόγυαλο είναι σφραγισμένο με το "Γιούλα" και το "Παρθενών" ενώ ο ανακλαστήρας της λάμπας είναι... καπάκι από κονσέρβα! Το δοχείο με τις τρείς οπές και το εξάρτημα του φυτιλιού δίπλα του, είναι ελαιοδοχείο από φανάρι παντός καιρού!
Στην φωτογραφία που ακολουθεί, ο Δάσκαλός μας ο Καμπύλης ο Σταύρος, από το Άστρος με το... χειμωνιάτικο σχολείο μας και με ελάχιστους, πριν το Πάσχα, μαθητές διπλοκάτοικων που παραχείμαζαν στο Γεράκι και τον Βρονταμά της Λακωνίας!
Είκοσι παιδιά στην τάξη μου, τότε, και όλο το σχολείο με περισσότερα από εκατό!
Είμαστε στην εποχή που τις αίθουσες κοσμούσε ο Άτλας, εικονογραφημένος, με τον ΓεροΧρόνο στο κέντρο και, από το κέντρο προς την περιφέρεια, οι τέσσερες Εποχές, με τις ενασχολήσεις κάθε μιάς και σε κάθε μία οι μήνες της! Κατά μήκος του τρίτου μορίου του Θέρους που τελείωνε με τα σύνορα του Καλοκαιριού και του Φθινοπώρου, έγραφε "ΠέΡας ΘέΡους"*! Είμαστε στην εποχή των Διδακτικών Επιγραμμάτων και των Παραγγελμάτων! "Της Παιδείας οι μεν ρίζες πικρές οι δε καρποί γλυκείς", "Τα καλά κόποις κτώνται", "Αργία μήτηρ πάσης κακίας", "Η καθαριότης είναι μισή αρχοντιά", "Το να φοράς μπαλωμένα ρούχα δεν είναι κακό! Τα βρώμικα ρούχα είναι ντροπή!" Είμαστε στην εποχή του... "Ός φείδεται της βακτηρίας μισεί τον υιόν αυτού, ο δε αγαπών επιμελώς παιδεύει"!
...........................................
*ΠέΡας ΘέΡους = το... ζώδιον της ΠαΡΘέΝου!
Παρατηρήστε στο πέτο μαθητών και μαθητριών αλλά και του διδασκάλου τούτο,
της Ευγνωμοσύνης το Σημείον προς τον Αείμνηστον
Μέγαν Ευεργέτην,
ΓΕΩΡΓΙΟΝ ΚΟΝΤΟΓΙΑΝΝΗ του ΦΙΛΙΠΠΟΥ.
Γεώργιος Κοντογιάννης ο αείμνηστος! Για δεκαετίες, έντυνε και πόδενε τα παιδιά του Δημοτικού Σχολείου του Κοσμά, τους έδιδε δωρεάν βιβλία και τετράδια και, για δεκαετίες, προίκιζε τις Κοσμιτοπούλες με μία αξιόλογη χρηματική, προικώα δωρεά!
"Αιωνία του η Μνήμη"
"Τρία παιδιά μου μεγάλωσε... και μου πάντρεψε την κόρη... ", μου εκμυστηρεύτηκε, συγκινημένη, η υπερ-ενενηκοντούτης γιαγιά, όταν μου... χάριζε το σήμα πέτου με τον Κοντογιάννη που φύλαγε στο εικονοστάσι της! Άς τον τιμάμε, μνημονεύοντάς τον, εμείς και ολόκληρη η πάλαι ποτέ ακμάζουσα Κωμόπολη του Κοσμά, που ευεργετηθήκαμε!
[Επί τη ευκαιρία, να μνημονεύσουμε και έναν άλλον σπουδαίο ευεργέτη, τον Τσιρώνη. Ο Τσιρώνης, σύμφωνα με τον κάποτε μεγαλοδικηγόρο των Αθηνών, τον Απαλοδήμο τον Γεώργιο, θεωρείται μέγιστος καθόσον έγινε ευεργέτης "εν ζωή"!]
Ο δικός μας Κοσμάς!
Σε κάθε σημείο του τόπου που γεννηθήκαμε και μεγαλώσαμε, έχουμε αφήσει πολλά από τα κάτι, αξιοσημείωτα είτε όχι, του εαυτού μας! Τα παιδιά, την εποχή εκείνη, έπρεπε να γίνουν 18 ετών για να τους επιτρέπετε να κάθονται στα καφενεία και να σχολάζουν! Τα σερνικά παιδιά, τότε, ειδικά κατά τους θερινούς μήνες, κατά μόνας ή κατά ομάδες, ήταν σε συνεχή δράση!
Οι χειμώνες, δύσκολοι οι χειμώνες, μέσα στους οποίους μεγαλώσαμε εδώ!
Αναπολούμε και ξαναθυμόμαστε, λοιπόν... και ανακαλύπτουμε κομμάτια δικά μας στους τόπους και τα πρόσωπα από εκείνες τις δράσεις και τις αποδράσεις μας.
Ένας τόπος με τις ανεπανάληπτες ομορφιές του!
Η... παράξενη Έλατος, εδώ, λίγο μετά του "Φεστούτσιου", από την ΧώΡα των ειΛώΤωΝ, τας ΓεΡόΝΘΡας (το Γεράκι, σήμερα), προς τον Κοσμά, πριν τα "Πέτρινα" και τον "Κέντρο του Καλύβα", δεν αποτελεί προϊόν φωτοσυνθέσεως ούτε της φύσεως ιδιοτροπία είναι. Γειτονικές αυτές, τρεις πιθαμές κάθε μία, δέθηκαν κόμπο οι κορυφές τους, κάποτε, απέκτησαν κοινό κορμό και μεγαλώνουν μαζί με τους... δράστες αυτού του παντρέματος! Μεγαλώνουν μαζί μας, λοιπόν!
Εδώ, σε αυτήν την τοποθεσία, γινότανε το ξεπροβοδίσμα, τα "αποχαιρετιστήρια" του αποχωρισμού και δινόντανε οι ευχές για το "Καλό Κατευόδιον" και την "Καλήν Αντάμωσιν" της επανόδου...... Την Ένωσιν και την Επανένωσιν, αυτό έμελλε να συμβολίζει η ένωση αυτών των ελάτων, έτσι είπαμε τότε!
Ο δικός μας Κοσμάς!
Ο Κοσμάς που μας γεμίζει νοσταλγία και υπερηφάνεια!
Υπερηφάνεια για τα σπουδαία αλλά και τα όχι τόσο σημαντικά του τόπου μας και των ανθρώπων του.
Υπερηφανευότανε ο πατέρας μου για τον συμμαθητή του στο Δημοτικό τον Γεώργιον Δημητρίου Μπίλλην (1914- ;;)*, τον καθηγητή της Φυσικομαθηματικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών! Υπερηφανευότανε και για τον Μητροπολίτη Γόρτυνος & Μεγαλοπόλεως τον Θεόφιλο, κατά κόσμον Αθανάσιον Καναβόν (1921-2006)! Υπερηφανευότανε για το IDEAL, το εστιατόριο της Οδού Πανεπιστημίου των Αθηνών και για τους Μαργαρώνηδες, γνωστούς επιχειρηματίες των Χανίων της Κρήτης!
Υπερηφανευόμαστε για τον Σεραφείμ, κατά κόσμον Σωκράτη Ρόρρην, τον γηραιότερον σήμερα της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος, Μητροπολίτη Καρυστίας & Κύμης (γενν. 1928). Υπερηφανευόμαστε και για τον Ιερώνυμο Κοτσώνη** (1905-1988), καθηγητή Πανεπιστημίου και Αρχιεπίσκοπο Αθηνών (1967-1973)!
Είμαστε υπερήφανοι για τον Γεώργιο Κ. Ρόρρη (γενν. 1963) τον σπουδαίον και διάσημον ζωγράφο!
Αισθανόμαστε υπερηφάνεια για κάθε τι από τα σπουδαία αλλά, ακόμη, και για τα όχι τόσο σημαντικά του τόπου μας και των ανθρώπων του.
==================
* Με τα Βιβλία Φυσικής των Καίσαρα Δ. Αλεξόπουλου - Γεωργίου Δ. Μπίλη - Διονυσίου Ι. Μαρίνου, εκτός από τα σχολικά βιβλία, εμάθαμε Φυσική στις τελευταίες τάξεις του εξαταξίου Γυμνασίου, κάποτε!
** Τα τελευταία χρόνια της ζωής του, επισκεπτότανε, για λίγες ημέρες κάθε φθινόπωρο, τον Κοσμά, τον τόπο καταγωγής του παππού του!
Να θυμίσουμε λίγα από την Ιστορία του Κοσμά, ενός από τα Ολυμποχώρια της Κυνουρίας.
[οΛύΜΠιος = ο οΡεΣίΒιος! Σύμφωνα με το Λεξικό μας]
Ο Κοσμάς, που δεν ιστορήθηκε, ποτέ, ως Άγιος Κοσμάς, είναι ο ΚήΠοΣτου Διονύσου, απ΄ όπου και το όνομά του! Τα ΚουΜάΣια, ο ΚήΠοΣ-Αμπελώνας του Κοσμά, και το Βασιλέϊσι, ο Καστανεώνας σήμερα, αι Πρασιαί, είναι η φωτογραφία και η φωνή του Παυσανία του Περιηγητή!
Ο Κοσμάς ανήκει στην Κυνουρία! Δεν σχετιζότανε ποτέ ο Κοσμάς με την Αρκαδία! Για την Κυνουρία, στην αρχαιότητα, έριζαν η Σπάρτη και το Άργος. Η ονομασία της ΚυΝουΡίας, μάλλον ως ΧώΡα ή άΚΡον του άΡΓους... προσεγγίζεται, γραμματικά! Η Αρκαδία, παντοδύναμη μετά την σύσταση του Νεοελληνικού Κράτους, συμπεριέλαβε και την Κυνουρία στα όριά της. Οι Κοσμίτες είμαστε Λάκωνες, λοιπόν! Κατ' ευφημισμόν οι Κοσμίτες, όπως και τον αιώνα του Διαφωτισμού οι Ευρωπαίοι, ακόμη και σήμερα, δηλώνουμε Αρκάδες! Ο Κοσμάς, ακόμη και σήμερα, διοικητικά ανήκει στην Αρκαδία, Δικαστικά στην Σπάρτη ενώ υπάγεται στο Δασαρχείο της Σπάρτης!
Ο Κοσμάς, μαζί με τον οικισμό του Αγίου Γεωργίου, το έτος 1700 θα βρεθεί με 200 οικογένειες και πληθυσμό 800 κατοίκων (Απογραφή Grimani)! Σε εθνικές στατιστικές του 1828-1830, μαζί με τον οικισμό του Αγίου Γεωργίου, εμφανίζεται με 330 οικογένειες και 1320 κατοίκους! Αριθμοί γιγάντιοι! (Αναζητήστε τους αντίστοιχους πληθυσμούς σε Λακωνία και την Αρκαδία και θα συμφωνήσετε μαζί μας.)
Από τα αρχεία Κοσμιτών.
Ο Κοσμάς θα γίνει θυσία το 1821-1829 και, τον προηγούμενο αιώνα, θα ματώσει την περίοδο 1912-1922 και θα ξαναματώσει το 1940-1941 στην Αλβανία, θα αντισταθεί στην Ιταλική και την Γερμανική κατοχή και θα μαυροφορέσει, ξανά και ξάνα, από έναν άδικον, ένθεν κακείθεν ξενοκίνητον, Εμφύλιο Πόλεμο!
Κειμήλια Κοσμιτών Αγωνιστών του 1821-29, του 1940-41 και του 1941-45
Ανθ/γός Ιωάννης Αγλαμίσης από τον Κοσμά της Κυνουρίας. –τιμής ένεκεν, αυτή μας η αναφορά–
Ο νεαρός αυτός Εύελπις ήταν ο πρώτος νεκρός αξιωματικός του «Ιερού Λόχου» του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Έπεσε στη μάχη της Τυνησίας (14 Φεβρ. 1943). Τάφηκε στο Γαλλικό στρατιωτικό νεκροταφείο της Αμφινταβίλ.
"Ενθύμιον πρός τον αγαπητόν μου νονόν και κουμπάρον"
[η ΦΩΤΟ από το αρχείο μας. Οπισθογραφημένη με την αφιέρωση προς τον Μπουζάνη Αργύριο του Π. (1867 - 1946)]
Και από εδώ, ερήμην των... σπουδαίων Συμμάχων των Ελλήνων, πέρασε ο ΠανΓερμανικός Ιδεαλισμός και ο ΥστεροΡωμαϊκός Μεγαλοϊδεατισμός!
Με το κάψιμο του Κοσμά, από τους Γερμανούς, θα χαθούν πολλά από τα μορφολογικά χαρακτηριστικά στοιχεία της ακμής του και κειμήλια αξίας ενός τόπου και των ανθρώπων του, που κάποτε ήκμαζαν. Την ίδια εποχή, μετά την Γερμανική Κατοχή και τον Εμφύλιο Πόλεμο, θα αλλάξει ο κόσμος και ο Κοσμάς δεν θα μπορέσει να ακολουθήσει την φορά των Νέων, τότε, Πραγμάτων. Μία κωμόπολη, πρωτεύουσα του Δήμου Σελινούντος άλλοτε, με Βουλευτές στην Βουλή των Ελλήνων, με την ορεινή γεωργία, την κτηνοτροφία, την κατασκευή χτενιών*, με Σχολή επί τουρκοκρατίας, με χτίστες, μουσικούς και οργανοπαίχτες, με σοφατζήδες και ξυλουργούς, με παντοπωλεία και καπνοπωλεία**, ξενώνες, ταβέρνες-εστιατόρια και κρεοπωλεία, με εμπορικά καταστήματα, ραφεία και κουρεία***, τσαγκαράδικα, γύφτικα**** και νερόμυλους, όλα στον πληθυντικό, και με έναν φούρνο*****! Αυτή η κωμόπολη, με 500 σπίτια απογεγραμμένα, κάποτε, θα ακολουθήσει την μοίρα των τόπων που πλέον δεν μπορούν να ζήσουν και να εξυπηρετήσουν τα παιδιά τους. Κάποιοι θα αντισταθούν, τότε. Τρία ξυλουργεία, ένα μηχανουργείο, ένα γύφτικο και ένα... οδοντιατρείο θα φτάσουν έως τις αρχές της δεκαετίας του '70. Στις αρχές του ΄60 θα εγκατασταθούν στον Κοσμά ένας σύγχρονος, για τότε, Αλευρόμυλος και μονάδα Επεξεργασίας Ξύλου του Παναγιώτη Α. Μπουζάνη και μία μονάδα Επεξεργασίας Ξύλου του Αργύρη Αγλαμίση, με πετρελαιομηχανές diesel!
------------------------------------
* Η κατασκευή χτενιών, εξαρτημάτων των αργαλειών, ταξίδευε τους χτενάδες Κοσμίτες έως την Μακεδονία και την Θράκη! Ο τελευταίος χτενάς, ο Σπύρου υπερηφανευότανε ότι είχε φτάσει μέχρι την Βουλγαρία και την... Ρουμανία!
** Το 1960 προλάβαμε τέσσερα(!!) τα παντοπωλεία, υπεραγορές εποχής, του Μενέλαου του Κουτσοθεοδωρή (με την εμπορική ονομασία "ΕΡΜΗΣ"), του Σταμάτη του Μανώλια, του Θανάση του Αλεξάνδρου και του Χρήστου Σταύρου (Πλαστήρα), το ψιλικατζίδικο-καπνοπωλείον του Μιχάλη του Μαργαρώνη και το καπνοπωλείον του Μπάρμπα Αλέξη του Κατσίκα!
*** Τελευταίος μαίτρ του είδους, με την μεζούρα στον λαιμό και τις καρφίτσες στα χείλη, 55 χρόνια πρίν, ήταν ο Σταθάκης ο Κων/νος, ο Κλαριτζής. Οι τελευταίες Μοδίστρες, η θειά-Αγγελικώ του Πετράκη, η θεια-Ζαχαρούλα του Κοντού και η κυρα-Βούλα του Δασικού εδούλευαν και εδίδασκαν την τέχνη τους μέχρι και το 1970! Τρία κουρεία, του Αλέξη του Μπίλλη, του Νίκου του Σταθάκη (Στραγαλάκη), του Μιχάλη του Τσιταλιώτη (αργότερα) όπου τους καλοκαιρινούς μήνες ενισχύονταν από γερακίτη ή και βρονταμίτη κουρέα!
**** ΓύΦΤοΣ < ο ήΦαιΣΤος! Ο τελευταίος "Ήφαιστος" του Κοσμά, γομώσαμε τις τσάπες, τα ξινάρια και δυό σκαλιστήρια το 1965 και έχουμε στην μνήμη μας την φουφού, το φυσερό, τις σφύρες και το αμόνι του, ήταν ο κυρ Αντώνης ο Πήλιουρας!
***** Μοσχοβολούσε όλη η πλατεία, ανάλογα με την ώρα, από το ζεστό ψωμί, τα ψημένα φαγητά και τα κρέατα από τον φούρνο του Δημήτρη του Τσολομίτη! Χαρακτηριστική του φούρνου, και για τούτο αξιοσημείωτη, η εικαστική διακόσμηση (κολλάζ) του ελεύθερου εσωτερικού τοίχου, από πάνω έως κάτω, με αποκόμματα και σελίδες έγχρωμων, κυρίως, περιοδικών και εφημερίδων, ξένων και ελληνικών της δεκαετίας του 1950 και του 1960!
ΒΡΥΣΕΣ και ΠΗΓΕΣ
Για να κατοικηθεί και να αναπτυχθεί ένας τόπος χρειάζεται, πρώτα, το βασικό συστατικό της ζωής, το νερό, για την πόση, την καλλιέργεια της γής, την καθαριότητα, και όχι μόνο, και στην συνέχεια, έναν ζωτικό χώρο-περιοχή με πλεονεκτήματα για τις δραστηριότητες της παραγωγή αγαθών, που δημιουργούν προσόδους και γεννούν, στα πλαίσια μιάς κοινωνίας, έναν κύκλο επαγγελμάτων και υπηρεσιών, που στηρίζουν τον άνθρωπο και τον ανθρώπινο βίο. Ο Κοσμάς ήκμασε, κάποτε, γιατί είχε τις αρετές του και, πρωτίστως, είχε τα πολλά του νερά!
Η κρήνη με τα τρία Λιοντάρια του Κοσμά, στην κάτω πλατεία, με τους δύο μαρμάρινους νεροχύτες, δεξιά και αριστερά, ήρθαν για να γίνουν από τα αξιοσημείωτα της κωμοπόλεως των Κήπων του Διονύσου. Όποιος έπινε νερό από το μεσαίο λιοντάρι θα παντρευότανε σύντομα, λέγανε! Τα Λιοντάρια-Βρύσες της Κάτω Πλατείας, στην ρίζα του ιερού της εκκλησίας, με συνεχή ροή (χωρίς ταμιευτήρα), που τροφοδοτούσαν, κάποτε, και το Δημοτικό Πλυσταριό και την Ποτίστρα των Ζώων (με τρείς γούρνες), και στην συνέχεια άρδευαν, με σύστημα τσιμεντένιων αυλακιών, τα κηπάρια των όχθων της ρεματιάς και της κεντρικής πόλεως, παίρνουν το νερό, υπογείως, από την φυσική πηγή που ανάβλυζε μπροστά από το παντοπωλείο του Σταμάτη του Μανώλια (όπου, σήμερα, η Καφετέρια του Πήλιουρα και η Προτομή του Γ. Φ. Κοντογιάννη). Με την διαμόρφωση του χώρου, καλύφθηκε η πηγή και τα νερά της, μέχρι την κρήνη, στην κάτω πλατεία, διοχετεύονται μέσα από πήλινους αυλούς που περνούσαν κάτω από το δάπεδο του ναού, παλαιότερα, και, από πεντηκονταετίας, περνούν περιμετρικά του ναού των Αγίων Αναργύρων. Σχετικά και... απαρατήρητη μας ενημερώνει η επιγραφή:
Η ΚΡΗΝΗ ΑΥΤΗ ΚΑΙ ΕΚ ΤΗΣ ΠΗΓΗΣ ΔΙΟΧΕΤΕΥΣΙΣ ΤΟΥ ΥΔΑΤΟΣ
ΔΑΠΑΝΑΙΣ ΑΛΕΞΙΟΥ Ι. ΣΚΟΥΦΑΚΗ
ΕΓΕΝΟΝΤΟ ΕΝ ΕΤΕΙ
1928
Η Βρυσούλα (η Τραϊφοραίικη), της Δώθε ή Πάνω Γειτονιάς, πρώτης όπως ερχόμαστε από των οΧυΡών την Γη, το Γεράκι. Τα σπίτια που απέχουν από την βρύση είχαν στέρνες όπως τα δύο πρώτα σπίτια που συναντάμε μπαίνοντας στον Κοσμά, όπως και του Ι. Βλάχου (σήμερα της Νόρας Κατσέλη), στο κάτω μέρος αυτής της γειτονιάς, στην τοποθεσία ΓεροΠαύλου.
Η Κρήνη του Δημοτικού Σχολείου, στο εμπρός προαύλιο, ανατολικά, ήδη ανενεργή από το 1960. Σωζότανε, πριν εξήντα χρόνια, το μαρμάρινο κουφάρι της με τον κρουνό της στην ρίζα μιας ακακίας.
Η Βρύση του Καρβέλη, της κείθε γειτονιάς, κάτω από το Δημοτικό Σχολείο. Τρέχαμε να πιούμε νερό, όταν ήμασταν μαθητές, και άλλοτε να πλύνουμε τα κατσαρολάκια από το πρωινό γάλα της αμερικανικής βοήθειας προς τα παιδιά των γερμανόπληκτων κοσμιτών, και άλλοτε να πλύνουμε τα πόδια μας και τον λαιμό μας, όσοι... υστερούσαμε στην Επιθεώρηση της Δευτέρας, αφού πρώτα είχαμε... απολαύσει, τέσσερες-πέντε, όπου λάχαινε, τσουχτερές βεργιές! (Έλεγχος καθαριότητος στα αυτιά, τον λαιμό, τα γόνατα και τους αστραγάλους, κουρά κατά τον νόμο, νύχια κομμένα και καθαρό υφασμάτινο, καλοδιπλωμένο μαντήλι για την μύτη. Μετά την συντριβή του Αρχαίου Κόσμου, ακολουθώντας, δια ροπάλου και της πυγμής, τα βυζαντινά πρότυπα, περάσαμε αιώνες μεσαίωνα, οι Έλληνες, και χρειαζότανε η επέλαση των βαρβάρων διδασκάλων της εποχής μας για να πολεμήσει το δόγμα της κακομοιριάς το οποίο, επ’ ωφελεία της πίστεως, ήθελε να μην χάνεται το λάδι και το μύρο του νηπιοβαπτισμού!).
Η Βρύσες του Κόκκινου. Η άνω, κάτω από τα Μαχαιραίικα, και η κάτω, ακριβώς εκεί που τελειώνει ο ανήφορος του δρόμου από την πλατεία προς το Λεωνίδιο.
Η Βρύση του Τζοβάνη, της κάτω γειτονιάς, κάτω από τα τρία τα Κάτω Αλώνια.
Η Κείθε Βρυσούλα (έξω από χωριό), στον αγροτικό δρόμο προς το Κείθε Ρέμα.
Το Κείθε Ρέμα, Του άΣΤεως Ρούς (νΤόΡΤΣια), αστείρευτο ρυάκι, που άρδευε κηπάρια, κατά το μήκος του, ενώ στις πηγές του, μέχρι και την δεκαετία του 1960, προτού γίνουν τα έργα της υδρεύσεως της πόλεως, οι κάτοικοι έπλεναν τα χοντρά ρούχα και τα στρωσίδια τους. Στην συνέχειά του περνάει από Το Ρέμα του Αγιάννη, ανατολικά, στο βάθος στον καστανεώνα, θα συνεχίσει στο Βασιλέισι και διασχίζοντας το θεόρατο φαράγγι φτάνει στον Δαφνώνα που φέρνει τα νερά του από την λεκάνη του Πάρνωνα, τον Κοσμά (ΒΔ), το Πλατανάκι, τον ΑγιοΒασίλη και το Παλιοχώρι προς το Λεωνίδιο και την θάλασσα. Στο Βασιλέισι λειτουργούσε και ο μοναδικός(;) Νερόμυλος του Αργύρη του Μπουζάνη (1869-1946) που εξυπηρετούσε τον Κοσμά, το Πηγάδι του Κοσμά, το Πηγάδι, την Χούνη, την Βλησιδιά, τα Φυλάτικα, την Κουνουπιά και τα Πελετά.
Οι Ποτίστρες, πηγή με κρήνη στον δρόμο προς το Παλαιοχώρι, με τσιμεντένια τραπεζαρία για οικογενειακές εκδηλώσεις και γεύματα στην φύση! Το νερό αυτής της πηγής πότιζε μία σειρά από κηπάρια, λέγανε δε ότι είναι χωνευτικό και κατάλληλο για εμφιάλωση.
Το Ρέμα του Πίσω Αγιώργη, του... Παλαιού Κοσμά, οικισμού που έχει, πρό εκατονταετίας, εγκαταλειφθεί. Σώζεται δε η εκκλησία του βυζαντινού μοναστηριού του Αγ. Γεωργίου του Δρομέα. Από μία από τις αστείρευτες πηγές αυτού του ρέματος, που ξεκινάει από το Σταυρό (του Φεστούτσιου) υδροδοτείται ο Κοσμάς.
Ο Δρόμος των 100 Ημερών!
Η κατασκευή της αμαξιτής οδού,που συνδέει τονΚοσμά με την Λακωνία, θα γίνει με... προσωπική εργασία! Τον Μάρτιο του 1951, οι κάτοικοι του Κοσμά, με επικεφαλής τον απόστρατο Συνταγματάρχη, δημοσιογράφο και επιχειρηματία Κυριάκο Τσερώνη, θα εξορμήσουν, μόνοι τους, και σε εκατό ημέρες, των Αγίων Αναργύρων, θα έχουν τελειώσει ένα ανεπανάληπτο έργο, δίδοντας παράδειγμα Θελήσεως και Ζωής... "γιατί με την δύναμη που βρίσκεται βαθειά ριζωμένη σε καθέναν από εμάς, οι κάτοικοι αυτού του χωριού απέδειξαν πως καμιά από τις τραγωδίες που δημιουργεί ο άνθρωπος δεν μπορεί να καταβάλλει έναν λαό που έχει την Πίστη και το Θάρρος να βοηθήσει τον εαυτό του!"
Η Ε.Σ.Ο.Κ., η Επιτροπή Συντονισμού Οργανώσεων Κοσμά, που θα αναλάβει αυτήν την υπόθεση, θα συσταθεί στην Αθήνα από τους Τσιρώνη Κ., Απαλοδήμο Γ. και Σπύρου Ν.
– Εν Κοσμά, σωτήριον έτος 1951 –
Αυτή είναι η ιστορία ενός χωριού....
ενός λαού....
ενός κατορθώματος....
Είναι μία αληθινή ιστορία...
Τμήματα της παλαιάς και παλαιότερης πανάρχαιας οδού, αριστερά, και της νέας, αμαξιτής Οδού των 100 Ημερών, δεξιά, λίγο προτού φτάσουμε από την Λακωνία στον Κοσμά, όπως είναι σήμερα.
Αναμνηστικές φωτογραφίες από την έναρξη του εγχειρήματος (Χάνι του Μαρουντά, εδώ που τελειώνει ο κάμπος του Γερακίου και αρχίζει να ορθώνεται ο όγκος του Πάρνωνα!)
Αναμνηστική Φωτογραφία,με το πέρας των εργασιών,των πρωτεργατών του "Δρόμου των εκατό Ημερών" και των επισήμων. (Ανήμερα της εορτής των Αγίων Αναργύρων, μετά την Δοξολογία, την1η Ιουλίου 1951).
Από αριστερά μας, καθήμενοι, οιπρωτεργάτες του εγχειρήματος: ΟΑπαλοδήμος Γεώργιος (Δικηγόρος Αθηνών), ο Κυριάκος Τσιρώνης (ο Εμπνευστής!), ο Αγλαμίσης Αργύριος (Πρόεδρος της κοινότητος Κοσμά)και ο Σπύρου Νικόλαος (Δικηγόρος Αθηνών). Όρθιους, από τους ιερωμένους, διακρίνουμε τον Μητροπολίτη Μαντινείας & Κυνουρίας (τότε), τον Εφημέριο του Κοσμά Παπα-Θεοδόση από τα Τσιπιανά της Αρκαδίας* (αριστερά μας), τον π. Γαβριήλ Μηλαίον, ηγούμενο της Μονής της Ελώνης (δεξιά) και ανάμεσα στους δύο ιερωμένους αναγνωρίζουμε τον Στυλιανό Κ. Δρούσια (1913-1978), Γραμματέα της Κοινότητος και Ιεροψάλτη.
Το σκηνικό είναι στημένο, ακριβώς, εκεί που βρίσκεται, σήμερα, η προτομή του Μεγάλου Ευεργέτη: Γεωργίου Φ. Κοντογιάννη. Η μπουλτόζα μόλις έχει τελειώσει την εργασία της στον Δρόμο των Εκατό Ημερών και τα αμνοερίφια είναι τάματα πιστών στους Αγίους Αναργύρους.
==========================
* Νεστάνη, σήμερα.
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ: Μέσω σχολίων των επισκεπτών της ιστοσελίδος μας θα μπορούσαμε να διορθώσουμε και αλλού, εκ του ασφαλούς, να συμπληρώσουμε ονοματεπώνυμα είτε άλλα στοιχεία που θα κάνουν πιο αξιόπιστη και πιο χρήσιμη αυτή μας την δημοσίευση…
Ο Δρόμος των 100 Ημερών σε VIDEO
(Πρωταγωνιστής και αφηγητής ο Τσιρώνης Κυριάκος και στην συντονιστική επιτροπή, που συχνά εμφανίζονται στην ταινία και σε σχετικές φωτογραφίες οι δικηγόροι Απαλοδήμος Γεώργιος και Σπύρου Νικόλαος.)
Σε επόμενη συμπλήρωση αυτής της αναρτήσεως, μπορούμε να γράψουμε τα ονοματεπώνυμα και τα παρατσούκλια των περισσοτέρων εξ’ αυτών που εμφανίζονται στην ταινία.
Μετά τον πόλεμο όλα έμελλε να αλλάξουν! Ο Κοσμάς θα γίνει Γεννήτρα και Μητέρα Πόλις και θα γεμίσει με κόσμο και απογόνους το Γεράκι, τον Βρονταμά, τον Κάμπο του Έλους, την Σπάρτη, την Αθήνα, την Αυστραλία και την Αμερική!
(Τα μετά το 1980, σημαντικά και αξιοσημείωτα, θα τα... ιστορήσουν άλλοι!)
Θα ψάξουμε τα αρχεία μας και θα ανακαλύψουμε Κοσμίτες στις ΗΠΑ πριν το 1900 στο Σικάγο!
«Εις την σειράν των αρχαιοτέρων Ελληνικών Κοινοτήτων προσετέθη και η εν ChicagoΚοινοτική Οργάνωσις κατά την ιδίαν εποχήν με τας δύο πρώτας
εν Νέα Υόρκη τοιαύτας, ήτοι κατά το έτος 1892. Και οι εκεί περίπου 400 Έλληνες
μετανάσται εζήτησαν Ιερέα από την Ιεράν Σύνοδον της Ελλάδος, ήτις απέστειλε τον
Αιδ. Οικ. Παναγιώτην Φαμπιόλην, Ιθακήσιον την πατρίδα. Ούτος ετέλεσε την την
πρώτην λειτουργίαν τη 25η Μαρτίου 1892, Κυριακήν….. Η πρώτη αύτη εν Σικάγω
Κοινότης ετιμάτο επ’ ονόματι της «Αγίας Τριάδος».
……………………
Το πρώτον Διοικητικόν Συμβούλιον της «Αγίας
Τριάδος» απηρτίζετο ως εξής:
[Το... ωραίον! Προσπάθησα να χαρίσω σε δύο σχετικούς με το θέμα Συλλόγους-Οργανώσεις των ΗΠΑ είτε της Ελλάδος αυτό το αναμνηστικό του Μεταναστευτικού Ονείρου, εις... μάτην!]
Εδώ θα επισκεφθούμε την Πόλη των Νεκρών.
Σε αυτήν την Πόλη, δεκαετίες τώρα, συναντήσαμε τα μνημεία των εικόνων μας. Δύο έργα τέχνης, σήματα κατατεθέντα μιας άλλης εποχής, για Μουσείο!
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ στον Κοσμά, πρό του 1821
Δημοτικό Άσμα
(Σχετικό με την ανατίναξη του Πύργου του Δαφνίου της Λακεδαίμονος από τον θρυλικό Κλέφτη και Αρματολόν του Μοριά, τον Ζαχαριά τον Μπαρμπιτσιώτη [1759 - 1805], ΕΘΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ, «Βίος του Ζαχαριά», υπό Δ. Γρ. Καμπούρογλου, 1901.)
Τρία μπαϊράκια βγήκανε μέσα από την Μάνην
τα δυό ήτανε του Ζαχαριά, το άλλο του Μουσάγα,
…………………………………………………..
Κι ο Ζαχαριάς εθύμωσε και γράφει των Κοσμίτων,
Λαγουμιτζήδες για να ’ρθούν να ανοίξουν το λαγούμι.
Λαγουμιτζήδες ήρθανε κι ανοίξαν το λαγούμι
……………………………………………………
---------------------------------
ΛαΓούΜι ~ υΠόΓειος αυΛός, στα… τούρκικα! Λαγουμιτζήδες οι κατασκευαστές υπόγειων αυλών, σηράγγων, στοών. Οπλαρχηγός και Αρχηγός των Λαγουμιτζήδων του Κοσμά που προσέφεραν τις υπηρεσίες τους, λίγα χρόνια μετά, στην Επανάσταση του 1821, αναφέρεται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους ο Παπα-Γιώργης. (Ο Παπα-Γεωργάκης ο Κύλαβος, με κάθε μας επιφύλαξη.)
Η Τιμωρία του ΑλήΜπεη της Μονεμβασίας
Ιστορείται το περιστατικό, γύρω στο 1790, με νεαράν Κοσμιτοπούλα η οποία δεν ενέδωσε στις προτάσεις του ΑλήΜπεη της Μονεμβασίας, βασανίστηκε φρικτώς για αυτήν την προσβολή και εφονεύθη. Μάλιστα, εκτός των άλλων βασανιστηρίων, με την χρήση κασέλας και του σκεπάσματός της, της απέκοψαν τα στήθη…
Την τιμωρία του ΑλήΜπεη ανέλαβε προσωπικά ο διαβόητος Κλέφτης και Αρματολός, ο Ζαχαριάς ο Μπαρμπιτσιώτης, ο οποίος του έστησε ενέδρα, αιχμαλώτισε τον ίδιο και την φρουρά του, τον εφόνευσε, τον διαμέλισε και, με την ίδια την φρουρά του, τον έστειλε στην Μονεμβάσια.
----------------------------------------
Περισσότερα για τις ανωτέρω δύο αναφορές από: Η ΛΑΚΩΝΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΝ ΚΑΙ ΕΝΕΤΟΚΡΑΤΙΑΝ, Κυρ. Ν. Στάππα, Αθήναι 1993.
Εδώ, το αφήσαμε στο τέλος, μπορείτε να επισκεφθείτε μιαν ανεπανάληπτη ιστοσελίδα με τα ΓΕΝΕΑΛΟΓΙΚΑ ΔΕΝΤΡΑτου Νοτίου Πάρνωνα και το δικό σας!
.jpg)
Αξίζει να αντιπαραβάλλουμε δύο ΦΩΤΟ (από το αρχείο μας), που στοχεύουν στην ίδια... Ανατολή, από τα "Παγκάκια".
.jpg)
Της Λακωνικής Τοπωνύμια –Laconic Toponyms– (με
αναφορές μας, εδώ, σε τοπωνύμια.)
....
